Die verskuiwing van ’n struktuur met historiese, kulturele of argitektoniese betekenis is geen geringe prestasie nie. Stel jou die uitdaging voor om herinneringe, nalatenskappe en tasbare stukke geskiedenis te verskuif. Monumente staan as stille getuies van die tydperke wat hulle deurleef het en elke hervestiging blaas nuwe lewe in hulle terwyl daar verseker word dat hulle steeds deel van ons storie is.

Daar is verskeie redes wat aanleiding gee tot die skuif en hervestiging van ’n monument. Hierdie redes sluit omgewingskwessies, stedelike ontwikkeling en infrastruktuurprojekte sowel as bewarings- en restourasiepogings in. In die geval van die Burgermonument in Carolina was die klinkklare rede BEWARING. Die vorige ligging van die monument was duidelik nie bevorderlik vir die langtermynbewaring daarvan nie.

Die afbreek van die Burgermonument in Carolina het begin

Die Burgermonument in Carolina het sedert 1930 op die hoek van Kerk-en Steynstraat in Carolina gestaan. Die monument bestaan uit ’n marmerbeeld, ongepoleerde granietvoetstuk en gepoleerde granietgedenksteen. Die genoemde monument is in Junie 2021 gevandaliseer. Lizelle van Aswegen, ’n plaaslike sakevrou, het die kop van die marmerbeeld in een van haar gastehuise se tuin gevind waar dit oor die muur van ontslae geraak is. Van Aswegen het met die FAK kontak gemaak en die begin van ’n baie lang pad om die monument in ere te herstel, het begin. Die uwe, die FAK se erfenishulpbronspesialis, het die verskuiwing, restourasie en hervestiging van die Burgermonument gekoördineer. Charles Rademeyer, kultuurkoördineerder in die Noordelike streek, het geassisteer terwyl Jaco van Niekerk, ’n beeldhouer wat al verskeie projekte saam met die FAK aangepak het, getaak was om die beskadigde kop asook ander karaktertrekke wat deur natuurlike agteruitgang veroorsaak is, te restoureer. Voor enige aksie geneem kon word, moes ’n nuwe ligging vir die genoemde monument geïdentifiseer word. Daar is besluit dat die suidwestelike siglyn van die Nederduitse Gereformeerde (NG) Kerk Carolina ideaal sal wees.

Die afgebreekte stene, gereed om herbou te word

Daar is verskeie uitdagings met die verskuiwing en hervestiging van ’n monument. Ouer monumente, veral dié wat swak onderhou was, kan broos wees. Hul ouderdom het hulle moontlik kwesbaar gemaak vir krake, verval of strukturele swakhede. Om te verseker dat hulle nie verkrummel of beskadig word tydens die skuif nie, vereis gespesialiseerde tegnieke en toerusting. Sommige monumente is massief, terwyl ander ingewikkelde en delikate ontwerpe kan hê. ’n Struktuur se blote grootte en gewig, of sy delikate besonderhede, kan aansienlike uitdagings tydens verskuiwing en hervestiging inhou. Die burgerbeeld van marmer was die grootste bekommernis. Marmer is ’n relatief sagte steen en is geneig om vinnig swakhede te ontwikkel. Min het ons geweet dat die marmerbeeld die minste van ons probleme sou wees. Die voetstuk van ongepoleerde graniet sou ’n baie groter uitdaging as gevolg van gewig daarstel.

Voor enige skuif is dit van kardinale belang om die huidige toestand van die monument te verstaan. Dit behels ’n gedetailleerde strukturele analise en inspeksie deur kundiges wat bymekaar kom om die voetstuk, die materiaal wat gebruik is en die algehele ontwerp van die monument te bestudeer. ’n Deeglike assessering toon potensiële risiko’s, soos swak punte in die struktuur of gebiede wat veral kwesbaar kan wees tydens vervoer. Deur hierdie risiko’s vroegtydig te identifiseer, verseker dat die regte voorsorgmaatreëls getref kan word.

Die hervestiging van ’n monument is gebonde aan wette en regulasies om die struktuur en die omgewing te beskerm. Die verkryging van die nodige toestemmings is nie bloot burokraties nie. Dit verseker dat die monument se historiese en kulturele betekenis gedurende die stap vereer word. Afhangend van die statuur van die monument, kan die proses skakeling met plaaslike, staats- of provinsiale agentskappe behels. Dit kan historiese bewaringsverenigings, omgewingsagentskappe en plaaslike rade insluit. Dit is noodsaaklik om voorbereid te wees op die moontlikheid van spesifieke voorwaardes of vereistes wat aan die toestaan van permitte geheg kan word. Dit kan herstelwerk na die skuif, terreinrehabilitasie of periodieke inspeksies insluit. Die FAK het die toestemming van die huidige eienaar asook die NG Kerk Carolina verkry om die monument te verskuif en te hervestig. ’n Permit is ook verkry van die Provinsiale Erfenisowerheid van Mpumalanga in terme van Afdeling 34(1) van die Wet op Erfenisbewaring 25 van 1999.

Die onthulling van die gerestoureerde Burgermonument in Carolina

’n Monument is dikwels ’n baken, ’n punt van trots of selfs ’n sentimentele toebehore vir ’n gemeenskap. Dit is dus van kardinale belang om die plaaslike gemeenskap ingelig en betrokke te hou. Openbare vergaderings, inligtingspamflette of toegewyde webwerwe kan inligting oor die hervestigingsplanne, tydlyne en redes versprei. Dit is noodsaaklik om bekommernisse aan te spreek. Plaaslike inwoners kan bekommerd wees oor ontwrigtings, die toekomstige toeganklikheid van die monument of veranderinge aan die plaaslike landskap. Oop kommunikasiekanale help om vertroue op te bou en te verseker dat die proses deursigtig is. Om die voordele van die stap uit te lig, kan ook help om openbare steun te kry. Dit kan wees in die vorm van verbeterde veiligheid, langer bewaring van die monument of nuwe geriewe in die plek daarvan. Die voorbereiding vir die skuif van ’n monument is veel meer as die beplanning van vervoerlogistiek. Dit gaan daaroor om te verstaan wat geskuif word, die beskerming daarvan te verseker en alle belanghebbendes ingelig en betrokke te hou, van regeringsamptenare tot die plaaslike inwoners. Hierdie voor-skuif-fase stel die weg vir ’n gladde en suksesvolle hervestiging, en trou met die ingewikkeldhede van burokrasie, ingenieurswese en openbare betrekkinge in een harmonieuse poging.

Die Burgermonument in Carolina wat in 2021 vandaliseer is, is herstel tot sy volle glorie

Die dans tussen geskiedenis en moderniteit is ’n delikate een. Soos ons deur die narratief van monumentverskuiwing weef, word dit duidelik dat hierdie proses veel meer is as ’n blote fisiese skuif; dit is ’n ode aan die verlede, ’n verbintenis tot die toekoms en ’n bewys van menslike vindingrykheid. Monumente, met hul stille verhale oor tydperke, eis respek en belofte dat hul verhale in die komende jare steeds aanklank vind.

Behalwe die tegniese aspekte en logistiek, is dit noodsaaklik om die kern van die saak te onthou. Elke monument is ’n stuk kollektiewe geheue, ’n merker van kulturele erfenis en ’n weerspieëling van maatskaplike evolusie. Soos ons hulle hervestig, beweeg ons nie net klip en mortel nie, maar verseker ons dat die verlede ’n integrale deel van ons hede en toekoms bly.

Mag ons in ’n steeds ontwikkelende wêreld altyd die krag, wysheid en genade vind om ons wortels te eer, ons geskiedenis te vier en die grondslag te lê vir ’n toekoms waar ou en nuwe monumente hoog staan as bakens van hoop, trots en eenheid.

Leonie Marais